امروزه کنترل دردهای ناشی از بیماری‌های تخریبی عضلانی-اسکلتی یکی از اهداف جامعه پزشکی می‌باشد. با افزایش جمعیت سالمندان، چاقی و استرس‌های شغلی بیماری‌های استئوآرتریت، آرتریت روماتویید، لوپوس اریتماتوز سیستمیک، التهاب، فیبرومیالژیا، پشت درد، استرس‌های عضلانی مکرر، دردهای دائمی مفصلی-عضلانی ، تاندون‌ها و بافت‌های نرم در حال افزایش می‌باشد. اغلب درمان‌های موجود به تسکین با داروهای ضد درد از جمله داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی، کورتیکواستروییدها، فیزیوتراپی و جراحی به عنوان آخرین راه حل محدود می‌شود. اغلب این درمان‌ها یا اثر درمانی موقتی دارند و یا دارای عوارض جانبی می‌باشند. در سال‌های اخیر گلوکزامین به عنوان یک داروی ایمن برای درمان استئوآرتریت و سایر بیماری‌های مربوطه مطرح شده است که فرایند تخریب استخوان را متوقف می‌کند. فروش این دارو تنها در ایلات متحده امریکا بالغ بر 700 میلیون دلار در سال بوده است (1). تاکنون فرم خوراکی گلوکزامین بصورت قرص یا کپسول معمول بوده است. گلوکزآمین به دلیل اسیدی بودن ممکن است باعث تحریک و زخم معده می‌شود. به علاوه فرم خوراکی این دارو فراهم زیستی کمی دارد بنابراین ماه‌ها به طول می‌انجامد تا با مصرف 1500 میلی‌گرم روزانه فرم خوراکی این دارو اثر درمانی خود را نشان دهد.
تحقیقات علمی نشان داده است که حتی با مصرف طولانی مدت خوراکی این دارو ممکن است غلظت داخل مفصلی لازم ایجاد نشود (4-2). تحقیقات علمی نشان داده است که مصرف گلوکزامین از راه خوراکی ممکن است همیشه غلظت داخل مفصلی موثری ایجاد نکند. در سال 2003 طی تحقیق یک دانشمند سنگاپوری در سال‌های متمادی، یک شکل دارویی پوستی از گلوکزامین طراحی و آن‌را بصورت مقاله پتنت مطرح نمود (5).در مطالعه دیگری پایداری و نفوذ پوستی گلوکزامین در موش صحرایی بررسی شد. در این مطالعه نشان داده شد که گلوکزامین در 55PH= بیشترین پایداری را دارد. به علت خصوصیت آبدوستی این دارو انتظار می‌رود که جذب پوستی نداشته باشد. با این وجود سرعت جذب پوستی گلوکزامین 5% معادل 13.7 میکروگرم در سانتیمتر مربع در ساعت اندازه گیری شد. این مطالعه امکان کاربرد پوستی این دارو را توصیه می‌کند (6). متعاقب مصرف موضعی گلوکزامین در فوریه 2010 مطالعه دیگری در مورد جذب پوستی این دارو به چاپ رسید. در این مطالعه گلوکزامین هیدروکلراید در فرمولاسیون‌های مختلف موضعی از قبیل کرم (w/o), سوسپانسیون لیپوزومی، ژل لیپوزومی و کریستال مایع و نانو ذرات تهیه و سرعت عبور پوستی آن اندازه‌گیری و مقایسه شد. نتایج نشان داد که جذب پوستی کریستال مایع و نانو ذرات از بقیه بیشتر است (7).
در حال حاضر فراورده‌های پوستی با نام‌های تجاری متفاوتی از این دارو در بازار دنیا وجود دارد از جمله:
URAH cream, Sporting cream, optimal joint health cream, Gluco Balm cream
در مقایسه با قیمت شکل خوراکی دارو مصرف شکل موضعی این دارو مقرون به صرفه‌تر است. از آنجا که گلوکزامین فراهم زیستی کمی دارد، زمان زیادی نیاز دارد تا اثر دارو بروز کند، اما 1 گرم فراورده موضعی معادل 2000 میلی گرم یا 2 تا 4 عدد قرص می‌باشد. بنابرین شکل موضعی این دارو علاوه بر اینکه عوارض گوارشی فرم خوراکی قرص یا کپسول را ندارد، یک جایگزین ارزان‌تر می‌باشد. در یک مطالعه که بر روی یک فراورده موضعی گلوکزامین انجام شده است مصرف این دارو به مدت 4 هفته در 72 درصد بیماران مورد مطالعه بهبودی قابل توجه نشان داده است (8).شکل دارویی پوستی از این دارو که در ایران ساخته شده است بنام تجاری “رهامین®” می‌باشد. این فراورده به شکل پماد موضعی است. علاوه بر گلوکزامین این پماد حاوی متیل سولفونیل متان، عصاره خشک گیاه پنجه شیطان، منتول، کامفر، کندر، روغن هسته انگور، روغن زیتون و روغن نعناع و روغن گل مغربی می‌باشد. عصاره خشک گیاه دویس کلاو حاوی گلیکوزیدهای ایریدو ئید (هارپاگوسید) می‌باشد که باعث اثر ضد التهابی دارو می‌شوند. ریشه این گیاه در درمان آرتروزهای دردناک، تاندونیت، روماتیسم، آرتریت، نورالژیا و تب، زخم‌های پوستی استفاده می‌شود. کندر به علت دارا بودن اسیدهای تری ترپنوئیدی سبب مهار لوکوترین شده و اثر ضد التهابی خود را اعمال می‌کند.گل مغربی موجود در این پماد محتوی مقدار زیادی اسیدهای چربی ضروری شامل اسید لینولئیک و اسید گامالینولنیک است. این اسیدها پیش ساز پروستاگلاندین‌ها و دارای اثر ضد التهابی و مهار تجمع پلاکتی است. کامفر و منتول موجود در رهامین دارای اثر ضد درد بوده که در تسکین درد مفاصل، رماتیسم و کوفتگی عضلات مؤثر است.
روغن زیتون موجود در رهامین حاوی اسید اولئیک، اسیدپالمتیک و اسید لینولئیک است و سبب اثر ضد اسکلروز، آنتی اکسیدانت و ضد التهاب می‌گردد. روغن دانه انگور نیز حاوی پروانتوسیانیدین بوده و به عنوان آنتی اکسیدانت دارای اثرات مثبتی بر روی نارسایی عروق محیطی، شکنندگی عروق و ادم می‌باشد (9).
به منظور جذب بهتر ترکیبات و عوامل تسکین دهنده این پماد در فرمولاسیون این فراورده از مواد جانبی خاصی استفاده شده است که نفوذ پوستی آنها را افزایش می‌دهد. یکی از این موارد همان ماده متیل سولفونیل متان (MSM) است. این ماده از نظر ترکیب شیمیایی بسیار شبیه DMSO است. با جوشاندن DMSO و اضافه شدن یک مولکول اکسیژن به آن ماده MSM بدست می‌آید. ماده DMSO از سال‌ها قبل به عنوان یک ماده حامل شناخته شده است . MSM هم همان اثر را در افزایش جذب پوستی دارد. این ماده نه تنها درون پوست نفوذ می‌کند بلکه نفوذ پوستی سایر اجزاء فراورده را نیز افزایش می‌دهد. به علاوه این ماده که از ترکیبات طبیعی سولفوردار می‌باشد، سالهاست که به دلیل اثر ضد التهابیش به عنوان مکمل غذایی در پیشگیری و درمان استئوآرتریت استفاده می‌شود. از موارد مصرف موضعی پماد رهامین کنترل استئوآرتریت و اختلالات رماتیسمی است. این فراورده دارای اثرات ضد التهاب، آنتی اکسیدانت، کنترل کننده درد، درمان رماتیسم مزمن و آسیب‌های پوستی و التهابی می‌باشد. توصیه می‌شود این دارو حداقل به مدت 4 هفته مصرف شود.
نویسنده: دکتر شراره اسکندری