آنچه در این مطلب می خوانیم :

• چگونه پزشک متوجه می شود که شما کم خونی دارید؟
• چه چیزی باعث کم خونی می شود؟
• آیا می توانید از کم خونی جلوگیری کنید؟
• درمان و مدیریت
• کم خونی و عادات غذایی سالم
• کم خونی در بارداری

 

کم خونی زمانی ایجاد می شود که خون شما مقدار کمتر از حد طبیعی گلبول قرمز سالم تولید کند. اگر کم خونی دارید، بدن شما به میزان کافی خون غنی از اکسیژن دریافت نمی کند و کمبود اکسیژن می تواند باعث احساس خستگی یا ضعف شود. همچنین ممکن است تنگی نفس، سرگیجه، سردرد یا ضربان قلب نامنظم داشته باشید.

انواع مختلفی از کم خونی وجود دارد، در ادامه به معرفی برخی از مهم ترین انواع کم خونی خواهیم پرداخت :

• کم خونی فقر آهن
• کم خونی ناشی از کمبود ویتامین B₁₂
• کم خونی همولیتیک
• کم‌خونی آپلاستیک

 

کم خونی خفیف یک بیماری شایع و قابل درمان است که می تواند در هر فردی ایجاد شود. ممکن است به طور ناگهانی یا در طول زمان ایجاد شود و ممکن است به دلیل رژیم غذایی، داروهایی که مصرف می کنید یا شرایط پزشکی دیگری ایجاد شود. کم خونی همچنین می تواند مزمن باشد، به این معنی که مدت زیادی طول می کشد و ممکن است هرگز به طور کامل از بین نرود. برخی از انواع کم خونی ارثی هستند. شایع ترین نوع کم خونی، کم خونی ناشی از فقر آهن است.

برخی از افراد در معرض خطر بیشتری برای کم خونی هستند، از جمله زنان در دوران قاعدگی و بارداری. افرادی که به اندازه کافی آهن یا ویتامین های خاص دریافت نمی کنند و افرادی که از داروها یا درمان های خاصی استفاده می کنند نیز در معرض خطر بیشتری هستند.

کم خونی همچنین ممکن است نشانه یک بیماری جدی تر باشد، مانند خونریزی در معده، التهاب ناشی از عفونت، بیماری کلیوی، سرطان یا بیماری های خود ایمنی. پزشک از سابقه پزشکی، معاینه فیزیکی و نتایج آزمایشات پزشکی برای تشخیص نوع کم خونی استفاده می کند.

درمان کم خونی به نوع آن و میزان جدی بودن آن بستگی دارد. برای برخی از انواع کم‌خونی خفیف تا متوسط، ممکن است به مکمل‌های آهن، ویتامین‌ها یا داروهایی نیاز داشته باشید که باعث می‌شوند بدن شما گلبول‌های قرمز بیشتری تولید کند. برای جلوگیری از کم خونی در آینده، پزشک ممکن است تغییرات تغذیه سالم را نیز پیشنهاد دهد.

اگر کم خونی خفیف دارید، ممکن است علائمی نداشته باشید. بسته به علت کم خونی، علائم کم خونی ممکن است به سرعت یا آهسته ایجاد شود. علائم عمومی که برای بسیاری از انواع کم خونی یکسان است عبارتند از : ضعف، رنگ پریدگی، خستگی، لرز، تنگی نفس، سردرد، سرگیجه و غش، خون ریزی و یرقان یا زرد شدن پوست.

 

• چگونه پزشک متوجه می شود که شما کم خونی دارید؟

برای تشخیص کم خونی، پزشک ممکن است در مورد عوامل خطر از شما سؤالاتی بپرسد و آزمایش خون یا سایر آزمایش های تشخیصی را تجویز کند. پزشک شما همچنین ممکن است در مورد سابقه پزشکی شما، داروهایی که مصرف می کنید، و اینکه آیا سایر افراد خانواده شما مبتلا به کم خونی تشخیص داده شده اند یا خیر، سوال کند. همچنین ممکن است پزشک برای بررسی علائم کم خونی، مانند زبان رنگ پریده یا شکنندگی ناخن، معاینه فیزیکی انجام دهد. اگر کم خونی دارید، ممکن است پزشک از شما بخواهد که به یک هماتولوژیست (پزشک متخصص در بیماری های خونی) مراجعه کنید.

 

• آزمایشات خون

شمارش کامل سلول های خون (CBC) یکی از رایج ترین آزمایشات خون است و اغلب به عنوان بخشی از یک معاینه معمول انجام می شود. این آزمایش بخش‌های مختلف خون شما از جمله گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید و پلاکت‌ها را اندازه‌گیری می‌کند.

• سطوح گلبول های قرمز خون که بالاتر یا کمتر از حد طبیعی باشد، می تواند نشانه کم خونی باشد. گلبول‌های قرمز خون، اکسیژن را از ریه‌ها به بقیه بدن می‌رسانند.
• سطوح هموگلوبین بالاتر یا پایین تر از حد طبیعی ممکن است نشانه کم خونی باشد. هموگلوبین یک پروتئین غنی از آهن در گلبول های قرمز است که اکسیژن را حمل می کند.
• سطح هماتوکریت بسیار پایین ممکن است نشانه کم خونی باشد. هماتوکریت اندازه گیری میزان فضایی است که گلبول های قرمز در خون شما اشغال می کنند.

• نتایج آزمایش خون

در ادامه محدوده‌ طبیعی برخی از فاکتورهای مختلف آزمایش شمارش کامل سلول های خون، برای بزرگسالان ذکر شده است. برخی از محدوده های طبیعی بین مردان و زنان متفاوت است. عوامل دیگری مانند سن، سکونت در مناطق با ارتفاع زیاد و نژاد نیز ممکن است بر محدوده طبیعی تأثیر بگذارند. در مورد نتایج آزمایش خود و اینکه آیا آن ها بر اساس نیازهای فردی شما، در محدوده قابل قبول هستند یا خیر، با پزشک خود صحبت کنید.

• گلبول قرمز

مردان بالغ: 5 تا 6 میلیون سلول در میکرولیتر

زنان بالغ: 4 تا 5 میلیون سلول در میکرولیتر

• هموگلوبین

مردان بالغ: 14 تا 17 گرم در دسی لیتر

 زنان بالغ: 12 تا 15 گرم در دسی لیتر

• هماتوکریت

مردان بالغ: 41 تا 50 درصد

زنان بالغ: 36 تا 44 درصد

• میانگین حجم گلبول قرمز (MCV)

80 تا 95 فمتولیتر

 

• آزمایشات مغز استخوان

آزمایشات مغز استخوان بررسی می کند که آیا مغز استخوان شما سالم است و میزان طبیعی سلول های خونی تولید می کند؟ دو آزمایش مغز استخوان، آسپیراسیون و بیوپسی نامیده می شوند و هر دو اغلب همزمان انجام می شوند.

• آسپیراسیون معمولا ابتدا انجام می شود. در طی این روش مقدار کمی مایع مغز استخوان از طریق یک سوزن جمع آوری می شود.
• آزمایشات بیوپسی شامل جمع آوری مقدار کمی از بافت مغز استخوان از طریق یک سوزن بزرگتر است.

بیوپسی و آزمایش آسپیراسیون می تواند به یافتن علت تعداد کم یا زیاد سلول های خونی کمک کند. حتماً قبل از انجام این آزمایش ها، پزشک خود را در مورد داروهای فعلی که مصرف می کنید، آلرژی های دارویی و در صورت بارداری، مطلع سازید.

 

• سایر آزمایشات تشخیصی

پزشک شما ممکن است آزمایش‌های دیگری را برای اطلاع از داشتن هرگونه عوارض ناشی از کم خونی یا رد سایر شرایط  تجویز کند.

• کولونوسکوپی، خونریزی یا سایر مشکلات مانند تومور در روده بزرگ را بررسی می کند. برای این آزمایش، دارویی به شما داده می شود که به شما کمک می کند آرام شوید، و یک دوربین کوچک در روده بزرگ شما قرار می گیرد تا روده بزرگ را مستقیماً مشاهده کند.
• آندوسکوپی، خونریزی در مری، معده و قسمت اول روده کوچک را بررسی می کند. این روش شامل وارد کردن یک لوله با یک دوربین کوچک از طریق دهان به سمت معده و قسمت فوقانی روده کوچک است.
• آزمایشات ژنتیکی، به دنبال تغییراتی در ژن هایی هستند که نحوه ساخت گلبول های قرمز را در بدن کنترل می کنند.
• آزمایش ادرار، بررسی می کند که آیا کلیه های شما به درستی کار می کنند و آیا خونریزی در دستگاه ادراری شما وجود دارد یا خیر؟

• چه چیزی باعث کم خونی می شود؟

اگر بدن شما گلبول های قرمز کافی تولید نکند یا تعداد زیادی گلبول قرمز از دست بدهد، ممکن است دچار کم خونی شوید. گلبول های قرمز حاوی هموگلوبین هستند. هموگلوبین یک پروتئین غنی از آهن است که به گلبول های قرمز خون کمک می کند تا اکسیژن را از ریه ها به بقیه بدن منتقل کنند. بسیاری از شرایط می توانند باعث کم خونی شوند. کم خونی خفیف یک بیماری شایع است که ممکن است در هر فردی ایجاد شود. کم خونی جدی ممکن است نشانه یک بیماری دیگر باشد.

برخی از انواع کم خونی توسط عواملی ایجاد می شوند که نمی توانید آن ها را تغییر دهید، مانند سابقه خانوادگی یا سن شما ولی سایر انواع کم خونی توسط عواملی ایجاد می شوند که می توانید آن ها را مدیریت کنید، مانند عادات غذایی یا سایر شرایطی که نحوه ساخت گلبول های قرمز را در بدن شما کنترل می کنند.

• سن: با افزایش سن، احتمال ابتلا به کم خونی افزایش می یابد.
• از دست دادن خون: هر شرایطی که باعث از دست دادن خون زیادی شود، خطر کم خونی را افزایش می دهد. این شرایط می تواند شامل خون از دست رفته در طول چرخه قاعدگی باشد، کم خونی به دلیل خونریزی بیش از حد در چرخه قاعدگی شما طبیعی نیست. اگر پریودهایتان سنگین است، به پزشک مراجعه کنید. سایر عوامل خطر خونریزی مانند خونریزی به دلیل التهاب در معده یا روده، خونریزی ناشی از جراحی، آسیب جدی یا اهدای خون نیز می توانند منجر به کم خونی شوند.
• سابقه خانوادگی: سابقه خانوادگی کم خونی، ممکن است خطر ابتلا به آن را در شما افزایش دهد.
• عادات سبک زندگی: افرادی که مواد مغذی مانند آهن، ویتامین B₁₂ و اسید فولیک را به میزان کافی دریافت نمی کنند، بیشتر در معرض خطر کم خونی هستند. مصرف بیش از حد الکل نیز خطر کم خونی را افزایش می دهد.
• سایر شرایط سلامتی: بیماری مزمن (طولانی مدت) کلیوی، التهاب ناشی از عفونت، سرطان یا یک بیماری خودایمنی می تواند باعث شود بدن شما گلبول های قرمز کمتری بسازد. برخی داروها یا درمان‌ها مانند شیمی‌درمانی نیز می‌توانند خطر کم‌خونی را افزایش دهند.

 

 

 

• آیا می توانید از کم خونی جلوگیری کنید؟

شما می توانید اقداماتی را برای پیشگیری از برخی انواع کم خونی انجام دهید. پزشک ممکن است خوردن غذاهای غنی از آهن یا ویتامین B₁₂ مانند سبزیجات برگ دار، گوشت، شیر و تخم مرغ را توصیه کند. همچنین ممکن است پزشک در مورد مکمل های آهن یا ویتامین B₁₂ با شما صحبت کند. اگر شما گیاهخوار هستید، با پزشک خود در مورد چگونگی دریافت تمام مواد مغذی مورد نیاز خود در رژیم غذایی صحبت کنید.

کم خونی که توسط ژن های شما ایجاد می شود قابل پیشگیری نیست. اگر قصد بچه دار شدن دارید و یک نوع کم خونی ارثی دارید، می توانید با یک مشاور ژنتیک صحبت کنید. یک مشاور ژنتیک می تواند به سوالات شما پاسخ دهد.

• درمان و مدیریت

درمان کم خونی به علت آن و میزان شدید بودن آن بستگی دارد. افرادی که کم خونی خفیف دارند ممکن است نیازی به درمان نداشته باشند. اگر کم خونی شما ناشی از داروها یا بیماری های دیگر باشد، پزشک ممکن است درمان شما را برای کنترل یا توقف کم خونی تغییر دهد.

 

 

• داروها

پزشک شما ممکن است داروهایی برای کمک به مغز استخوان شما برای ساخت گلبول های قرمز بیشتر تجویز کند. اگر کم خونی شما ناشی از یک بیماری خود ایمنی باشد، ممکن است به داروهایی برای سرکوب سیستم ایمنی بدن خود نیاز داشته باشید.

• مکمل های غذایی

برای برخی از انواع کم خونی خفیف تا متوسط، پزشک ممکن است مکمل ها را توصیه کند :

• مکمل های آهن می توانند آهن بدن شما را افزایش دهند. این ممکن است به درمان کم خونی ناشی از فقر آهن کمک کند. مکمل های آهن معمولاً به افرادی که کم خونی فقر آهن ندارند داده نمی شود زیرا آهن بیش از حد می تواند به اندام های شما آسیب برساند.
• مکمل های حاوی ویتامین B₁₂ می توانند به درمان کم خونی ناشی از فقر ویتامین B₁₂ کمک کنند.

 

 

• تزریق خون

انتقال خون یک روش پزشکی رایج و ایمن است که در آن خون سالم از طریق یک مسیر داخل وریدی به بدن وارد می‌شود. انتقال خون جایگزین خونی می شود که از طریق جراحی یا جراحت از دست می رود، یا در صورتی که بدن آن را به درستی تولید نکند.

 

• پیوند مغز استخوان

پیوند مغز استخوان که پیوند سلول های بنیادی خونساز نیز نامیده می شود، سلول های سالم را جایگزین سلول های بنیادی خون ساز معیوب می کند.

 

• کم خونی و عادات غذایی سالم

عادات غذایی سالم برای همه ضروری است. برای اطمینان از داشتن غذاهای غنی از آهن و همچنین غذاهای حاوی ویتامین  B₁₂، تغذیه سالم بسیار مهم است.

اگر کم خونی درمان نشود، خطر ابتلا به بیماری هایی مانند مشکلات قلبی، از جمله ضربان قلب نامنظم، قلب بزرگتر از حد طبیعی، نارسایی قلبی و عفونت ها افزایش می یابد.

کم خونی همچنین می تواند سایر شرایط سلامتی را بدتر کند. در کودکان، کم خونی می تواند باعث تاخیر در رشد شود.

 

• کم خونی در بارداری

کم خونی، به ویژه کم خونی ناشی از فقر آهن، در دوران بارداری شایع است. بدن شما برای حمایت از رشد کودک در این مدت خون بیشتری تولید می کند. در نتیجه، به آهن و سایر مواد مغذی بیشتری نیاز دارید و برای کمک به دریافت آن ها، از شما خواسته می شود مکمل های دوران بارداری را مصرف کنید. اگر در دوران بارداری به اندازه کافی از این مواد مغذی دریافت نکنید، ممکن است احساس ضعف یا خستگی بیش از حد معمول داشته باشید.

از آنجایی که همه زنان در دوران بارداری در معرض خطر کم خونی هستند، پزشک آزمایش خون را برای بررسی وضعیت، در مراحل مختلف بارداری انجام می دهد.

کم خونی در بارداری قابل پیشگیری و درمان است. پزشک شما ممکن است مکملی را علاوه بر ویتامین های دوران بارداری توصیه کند. کم خونی جدی یا درمان نشده در بارداری می تواند باعث عوارض زیر شود :

زایمان زودرس، افزایش از دست دادن خون در هنگام زایمان، وزن کم نوزاد در هنگام تولد، کم خونی و تاخیر در رشد کودک شما.

اگر در دوران بارداری کم خونی قابل توجهی داشتید، پزشک ممکن است نوزاد شما را از نظر کم خونی غربالگری کند.

 

• در مقالات بعدی به معرفی هر یک از انواع کم خونی فقر آهن، کم خونی ناشی از کمبود ویتامین B₁₂، کم خونی همولیتیک و کم‌خونی آپلاستیک، به صورت جداگانه خواهیم پرداخت ...

 

• Reference :
• NIH; National Heart, Lung, and Blood Institute.

 

 

• تهیه کننده : دکتر آناهیتا سعیدی

داروساز و مدیکال ادوایزر شرکت داروسازی رها